جایی برای آرامش...
جایی برای آرامش من ، تو و شاید ما!جایی برای آرامش...
جایی برای آرامش من ، تو و شاید ما!خطری که از بیخ گوش زمین گذشت
فناوری - در پی کشف نشانه‌های برخورد جسمی به سیاره مشتری، تلسکوپ
فضایی هابل برنامه‌های پس از تعمیر خود را نیمه‌کاره گذاشت و به
عکس‌برداری از سیاره مشتری پرداخت.
بهنوش خرم‌روز:
اواسط هفته گذشته، دانشمندان علوم سیاره‌ای تایید کردند که بر اثر برخورد
جسمی با سیاره مشتری، لکه‌ای سیاه در جو این سیاره به جا مانده است. این
دومین بار است که چنین برخوردی دیده می‌شود. اولین مورد، دقیقا به 15 سال
پیش برمی‌گردد که در آن بیش از 20 قطعه از دنباله‌دار شومیکر-لوی 9 با جو
سیاره غول‌پیکر برخورد کردند.
اهمیت
این پدیده به قدری است که آزمایش‌ها و تنظیم‌های تلسکوپ فضایی هابل که
پس‌از ماموریت تعمیر آن در اواخر اردیبهشت گذشته آغاز شده بود، معلق ماند
و این تسلکوپ، دیروز به سوی بزرگ‌ترین سیاره منظومه شمسی نشانه رفت تا
بهترین تصاویر ممکن را از این پدیده تهیه کند. قرار است این تصاویر امروز
منتشر شود. هابل در تهیه اطلاعات برخورد پانزده سال پیش شومیکر-لوی9 نیز
نقش مهمی بر عهده داشت.
لی فلچر، از اخترشناسان آزمایشگاه پیشران جت
ناسا، جی.پی.ال در گفتگو با نیوساینتیست می‌گوید: «این رویداد اخیر با
داشتن تمام ویژگی‌ها و نشانه‌های یک برخورد، بسیار مشابه آن چیزی است در
مورد شومیکر-لوی 9 اتفاق افتاد. ما همگی بسیار شگفت‌زده شده‌ایم».
آنتونی وسلی، ستاره‌شناس تازه‌کار استرالیایی، کسی بود که این برخورد را
حوالی ساعت 13:30 روز یکشنبه به وقت گرینویچ (18:00 یکشنبه گذشته به وقت
مرکزی ایران) کشف کرد. وسلی متوجه لکه سیاهی در نزدیکی قطب جنوب سیاره
مشتری شد، در حالی‌که زمان زیادی از آخرین مشاهدات وی از این سیاره
نگذشته بود. خودش در گزارش مشاهداتش چنین می‌نویسد: «حدود ساعت یک بود که
می‌خواستم کارم را متوقف کنم. اما بعد نظرم عوض شد و تصمیم گرفتم حدود یک
ساعت دیگر هم بمانم». با دیدن لکه، وی ابتدا تصور کرده بود که یکی از
قمرهای سیاره مشتری و یا سایه آن‌ها را بر روی این سیاره دیده است؛ اما
محل قرارگرفتن، اندازه و سرعت این لکه، این احتمالات را رد کرد.
وقتی شانس به سراغ آدم می‌آید
وی
تصاویری را که طی دو روز قبل از سیاره مشتری گرفته بود، بررسی کرد و متوجه
شد که در آن‌ها اثری از این لکه نیست. بنابراین فهمید که چیز تازه‌ای پیدا
کرده و شروع به فرستادن ایمیل به دیگر همکاران و اخترشناسان کرد. در بین
کسانی که او برایشان ایمیل فرستاده بود، فلچر و گلن اورتون هم بودند. دست
بر قضا، آن‌ها نیز برنامه‌ریزی کرده بودند که همان شب با تجهیزات تلسکوپ
فروسرخ ناسا در هاوایی، آسمان را رصد کنند. اورتون در مورد این اتفاق
می‌گوید: «بی‌نظیر بود! از آن رویدادهای نادری است که شانس، خودش به سراغ
آدم می‌آمد».
گروه آن‌ها حدود ساعت 10 روز بیستم جولای به وقت جهانی
(14:30 روز دوشنبه 29 تیر به وقت مرکزی ایران؛ تقریبا 20 ساعت پس از اولین
مشاهده وسلی) مشاهدات خود را آغاز کردند و 6 ساعت بعد، تایید کردند که
این لکه بر اثر برخورد جسمی با مشتری پدید آمده و ارتباطی به تغییرات جوی
ندارد. اورتون می‌افزاید: «این پدیده به طور قطع به هیچ عنوان شبیه
هیچ‌یک از پدیده‌های آب‌وهوایی‌ای که تا به حال روی سیاره مشتری دیده‌ایم،
نبود».
لکه
اولین
سرنخ، تصویر فروسرخ نزدیک از جو مشتری در بالای محل برخورد بود. تاثیر
این برخورد بر جو شبیه همان اثری است که انداختن سنگ درون یک استخر آب
دارد: موادی در جو سیاره مشتری رو به بالا پخش شده بود. این مواد نور
خورشید را بازتاب می‌کنند و در نتیجه این لکه به صورت لکه‌ای براق در
طول‌موج فروسرخ نزدیک دیده می‌شود. این دقیقا همان چیزی است که گروه
مشاهده کردند. اورتون در این باره توضیح می‌دهد: «تصاویر اولیه ما، درست
در محل لکه سیاه، جسمی بسیار درخشان را نشان می‌داد و ما فورا متوجه شدیم
که برخوردی صورت گرفته است. هیچ پدیده طبیعی وجود ندارد که بتواند حفره‌ای
سیاه و ذراتی براق به این شکل ایجاد کند.»
اطلاعات مربوط به
اندازه‌گیری دمای سیاره مشتری نیز این فرضیه را تایید می‌کند. تصاویر
گرمایی محل برخورد، وجود لکه‌ای درخشان را نشان می‌دهند که بیان‌گر گرم
شدن لایه‌های زیرین جو در محل برخورد است. همچنین پژوهشگران نشانه‌هایی
از سطح بیش از حد طبیعی آمونیاک را در لایه‌های بالایی جو این سیاره پیدا
کرده‌اند. آمونیاک اضافی در برخورد دنباله‌دار شومیکر-لوی9 ایجاد شده بود.
شیمی عجیب و غریب
در برخورد پانزده سال پیش شومیکر-لوی9، برخی مواد شیمیایی را به جو سیاره
مشتری آورد. انرژی آزاد شده در این برخورد برخی مواد اصلی جو این سیاره را
به مولکول‌هایی تازه از جمله سیانید هیدروژن تبدیل کرد. دانشمندان
امیدارند این برخورد جدید هم اثر مشابهی بر جو مشتری گذاشته باشد،
بدین‌ترتیب آن‌ها فرصتی می‌یابند تا مواد تازه را دنبال کنند و به چگونگی
تحول جو در طول زمان پی ببرند.
اما چه چیزی باعث این برخورد شد؟ اورتون می‌گوید: »هیچ سرنخی نداریم. این
جسم می‌توانسته قالب بزرگ یخی از جایی در همسایگی سیاره مشتری باشد یا
دنباله‌دار سرگردانی که آن‌قدر کوچک یا کم‌نور بوده که ستاره‌شناسان پیش
از برخورد متوجه آن نشده بودند».
فرانک مارچیز، اخترشناس دانشگاه کالیفرنیا در برکلی و عضو موسسه SETI ،
یکی از افراد گروهی است که در روز یکشنبه در هاوایی این لکه را مشاهده
کردند. وی در مورد منشا برخوردی این لکه با اورتون موافق است و می‌گوید:
«ما نمی‌دانیم که این عامل، دنباله‌دار بوده یا سیارک. اگر هم آن قدر بزرگ
بوده که می‌شد آن‌را قبل از برخورد دید، احتمالا بررسی‌های فعلی سیارک‌ها
در مسیر درستی قرار ندارد. مطالعات آینده می‌تواند اجسام ناشناخته منظومه
شمسی را روشن‌تر سازد.»
سیارک یا دنباله‌دار
از آن‌‌جا که میزان فراوان آب در محل برخورد می‌تواند نشانی از یک
دنباله‌دار باشد، طیف‌های جمع‌آوری‌شده توسط مشاهده‌گرهای مختلف ممکن است
به شناسایی عامل برخورد کمک کند. مارچیز می‌گوید: «ما همچنین مشاهدات را
با شواهد جمع‌آوری شده از برخورد 15 سال پیش شومیکر-لوی9 مقایسه خواهیم
کرد که در آن برخورد، عامل برخورد یک دنباله‌دار بوده است.»
بدون دیدن، دانشمندان نمی‌توانند بگویند که اندازه‌اش چه قدر بوده است.
با این حال فلیچر می‌گوید: «جای برخوردی که ما الان می‌بینیم به بزرگی
یکی از عظیم‌ترین طوفان‌های سیاره مشتری، یعنی Oval BA است. به نظر من به
بزرگی کره زمین است.»
به عقیده مارچیز، سیاره مشتری، زمین را در برابر برخورد چنین اجسامی
محافظت می‌کند. وی می‌گوید: «اگر مشتری را نداشتیم، منظومه شمسی برای ما
جای بسیار خطرناکی بود. ما باید از این سیاره غول‌پیکر متشکر باشیم که این
برخوردهای سنگین را برای ما تحمل می‌کند. میدان جاذبه بسیار قوی این سیاره
مانند یک سرپناه، ما را در برابر دنباله‌دارهایی که از بیرون منظومه شمسی
می‌آیند، محافظت می‌کند.»
